500 jaar reformatie in Gennep onthult onbekend stukje unieke geschiedenis van historisch Niersstadje Gennep
Ze hoopte op dertig toehoorders. Het werden ruim honderd inwoners van Gennep die kwamen luisteren naar de lezing ‘Gennep, vrijplaats voor andersdenkenden’ door Mieke Hoogkamp in de historische raadzaal van het 400 jarige stadhuis van Gennep. Deze lezing was het startsein voor de feestelijkheden rond 500 jaar reformatie. Gennep was namelijk de eerste Nederlandse stad die internationaal erkend werd als reformatiestad door de Europese organisatie Reformation Cities.org, een netwerk van Europese steden die een rol hebben gespeeld in de reformatie.
Hoogkamps lezing was voor veel Gennepenaren een onthulling van een stukje onbekende geschiedenis. Hoe zat dat nou, Gennep en de reformatie?
Na de reformatie in 1517 kwamen vanaf 1520-1530 vluchtelingenstromen op gang die een veilige plek zochten in het woelige Europa. Destijds heersten er vele oorlogen, kwamen pestepidemieën voor, en daar kwam dan nog eens de geloofsvervolging bij doordat Luther, maar ook hervormers als Erasmus, Calvijn en Zwingli pleitten voor een verdraagzame kerk, wars van de wantoestanden die toen in de katholieke kerk heersten. Zoals de aflaathandel, en het grote verschil tussen de rijke kerk en de arme bevolking. Gennep hoorde destijds, net als Goch tot het hertogdom Kleef. Daar heerste een vrijzinnige cultuur en de protestanten vonden hier een veilige plaats. Hertog Johan de Vreedzame en zijn zoon en opvolger Willem de Rijke waren humanist en vanuit die grondhouding stonden zij welwillend ten opzichte van het protestantisme. Nog voor Luther was Erasmus al een geziene gast aan het Kleefse hof waar zelfs oecumenische diensten werden gehouden.
En dus kwamen geloofsvluchtelingen van allerhande stromingen vanuit onder meer Frankrijk, Duitsland en de Zuidelijke Nederlanden naar het hertogdom Kleef. Zij vonden een nieuw thuis in bijvoorbeeld Gennep en Goch. Daar kerkten katholiek en protestant zelfs bij en met elkaar. In die tijd werden kinderen vrij vlot na de geboorte gedoopt, dat was nodig vanwege de hoge zuigelingensterfte en men vond daarom dat kinderen in ieder geval gedoopt moesten zijn zodat zij bij overlijden in ieder geval een plek konden vinden in de hemelse nabijheid van de Heer. Zo gebeurde het dan ook dat protestantse kinderen met evenveel gemak door de priester werden gedoopt en katholieke kinderen door de dominee, al naar gelang wie er dienst had. In de Martinuskerk waren protestanten welkom. Werd de eucharistie gevierd dan namen zij eerbiedig afstand. Zongen de protestanten vol overtuiging hun psalmen, dan namen de katholieke kerkgangers even een korte pauze!
In 1567 werd de ‘Holländische Flüchtlingsgemeinde Goch Gennep’ opgericht. In 1571 werd door de synode van Emden Gennep als vrije protestantse gemeente erkend. Daarmee is Gennep de oudste zelfstandige protestantse gemeente in Nederland. Hier geen beeldenstorm en vervolging maar verdraagzaamheid en tolerantie. In 1659 kreeg Gennep een eigen protestante kerk, dus niet verkregen door beeldenstorm. Doordat in deze streken geen beeldenstorm plaatsvond is veel religieus erfgoed hier goed bewaard gebleven. Een mooi voorbeeld zijn de middeleeuwse altaarretabelen in de St. Nicolai Kirche in Kalkar. Een uniek erfgoed van middeleeuwse houtsnijkunst.
Die tolerantie van toen gaf ruimte aan iedereen die niet alleen vanwege geloof, maar ook om bijvoorbeeld economische redenen een veilige haven zocht.
Nog steeds zijn er goede contacten tussen de protestantse gemeente Gennep en de katholieke medeburgers en is Gennep al sinds 1567 partner van de Evangelische Gemeinde Goch. Niets nieuws onder de zon dus als je kijkt naar de vluchtelingendiscussies van onze tijd. Laten we een voorbeeld nemen aan die tolerantie van een kleine 500 jaar geleden!
Auteur: Karel Bruinsma
